Archiwalny wpis z 26 lipca 2018 r.
Wraz z rozwojem internetu coraz częściej dochodzi do bezprawnego wykorzystywania cudzej własności intelektualnej. Częstym zagadnieniem jest zwłaszcza wykorzystanie zdjęcia bez zgody autora na blogu czy facebookowym fanpage’u, bez jakiegokolwiek oznaczenia pochodzenia, nie wspominając o wykupieniu licencji. Jeżeli do tego dojdzie, prawo autorskie przewiduje konkretne uprawnienia, także te majątkowe, po stronie autora tak wykorzystanej fotografii.
Prawa osobiste i materialne do fotografii
Fotografia, jak każdy utwór, jest przedmiotem zainteresowania prawa autorskiego. Rozróżniamy dwie postacie tego prawa. Osobiste – chroniące nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, czyli potocznie (i w znacznym uproszczeniu) mówiąc prawo do bycia autorem fotografii i decydowania o jej losie. Drugą postacią prawa autorskiego są prawa majątkowe, jest to prawo autora do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji (tj. sposobach używania utworu) oraz do wynagrodzenia za korzystanie z niego.
Wykorzystanie zdjęcia bez zgody – roszczenia z ustawy o prawie autorskim
Jeżeli jesteś autorem zdjęcia, które zostało wykorzystane bez Twojej zgody, przepisy prawa autorskiego dają Ci szereg roszczeń skierowanych do sprawcy naruszenia. Jeżeli przy zdjęciu brak jest informacji o Twoim autorstwie, albo wręcz kto inny podaje się za autora, możesz żądać zaniechania tego działania – usunięcia fotografii albo dodania wzmianki o Twoim autorstwie. Dodatkowo sprawca naruszenia może być zobowiązany do publicznych przeprosin. Takie działanie jest pożądane zwłaszcza w przypadku popularnych blogów i fanpage’y. Jeżeli przy tym takie naruszenie miało charakter zawiniony (co ma miejsce w 99% przypadków), sprawca winien zapłacić zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na rzecz Twoją lub wskazanego przez Ciebie celu społecznego.
Nawet jeżeli sprawca oznaczył Cię jako autora zdjęcia, wykorzystując je bez zgody naruszył Twoje prawa majątkowe. Z osobnej podstawy, prawo autorskie daje Ci uprawnienie dochodzenia odszkodowania, zaniechania i usunięcia skutków naruszenia czy wydania uzyskanych korzyści. Są to obecnie najczęściej dochodzone roszczenia z prawa autorskiego. Co istotne, zapłata odszkodowania nastąpić musi w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które byś pobrał gdyby sprawca uprzednio zwrócił się o udzielenie licencji (do 1 lipca 2015 r. w przypadku zawinionego naruszenia była to nawet trzykrotność, lecz w tym zakresie Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności takiego zapisu z Konstytucją RP). Jest to rozwiązanie słuszne, gdyż w innym przypadku brak byłoby po stronie sprawców interesu w uzyskaniu licencji, skoro i tak ryzykowaliby zapłatą licencji w tej samej wysokości.
Jak ustalić wartość odszkodowania?
Jeżeli jesteś profesjonalnym fotografem i żyjesz z tej profesji, to ustalenie wartości Twojego zdjęcia nie jest dla Ciebie problemem. A co w sytuacji, gdy autorem zdjęcia jest fotograf hobbystyczny? Lub gdy indywidualne okoliczności fotografii czynią trudnym ustaleniem jej wartości? Wówczas odwołać można się do szeregu czynników wpływających na wartość utworu. Może to być czas i wysiłek włożony w wytworzenie fotografii (dotyczy zwłaszcza ujęć dzikiej natury). Może to być wyjątkowość zdjęcia, które jest jedynym egzemplarzem uwieczniającym jakieś wydarzenie. Pomocne wreszcie mogą być tabele minimalnych wynagrodzeń do utworów fotograficznych ZPAF, które wydane są na podstawie wyraźnego zalecenia samego ustawodawcy. Każdorazowa ocena wartości fotografii poprzedzona musi być staranną analizą.
Powyższe rozważania w sposób oczywisty dotyczyły tylko wycinka problemu, którym jest wykorzystanie zdjęcia bez zgody autora. Zagadnienie to wbrew pozorom jest bardzo obszerne. Osobnym tematem, który może się w tych czasach pojawiać, to chociażby wykorzystanie zdjęcia jako tzw. mem. Nie każde także naruszenie koniecznie musi skutkować odpowiedzialnością sprawcy. Prawo autorskie przewiduje takie instytucje jak prawo cytatu czy utwór osierocony. Tylko kompleksowa analiza sprawy pozwoli na wyeliminowanie wątpliwości i umożliwienie autorowi utworu uzyskania należnej mu rekompensaty za wykorzystanie zdjęcia bez jego zgody.
